Năm 2006 dự kiến tốc độ tăng trưởng xuất khẩu hàng dệt may vào Mỹ đạt khoảng 10%. Năm 2007 mặc dù không còn bị áp đặt hạn ngạch nhưng tốc độ tăng trưởng cũng không quá 10%.

Còn năm 2008 vẫn đang là một dấu hỏi vì lúc đó hàng dệt may của Trung Quốc xuất khẩu vào Mỹ được “cởi trói”, hết hạn bị áp đặt biện pháp tự vệ. Lúc đó hàng dệt may Việt Nam sẽ phải đối đầu với cuộc cạnh tranh mới, không cân sức với Trung Quốc để xuất khẩu vào thị trường Mỹ. Đó là nhận định của ông Lê Quốc Ân, Chủ tịch Hiệp hội dệt may Việt Nam.

Theo đánh giá của ông Ân thì mặc dù Việt Nam có thể gia nhập WTO vào cuối năm nay, xuất khẩu hàng dệt may vào Mỹ sẽ không còn bị áp đặt hạn ngạch nhưng tốc độ tăng trưởng xuất khẩu trong 2 năm tới cũng chỉ trên dưới 10%.

Nhìn về quá khứ, năm 2001 kim ngạch xuất khẩu dệt may vào Mỹ chỉ đạt vài chục triệu USD nhưng bước sang năm 2002 kim ngạch xuất khẩu dệt may vào Mỹ tăng trưởng  mạnh, đạt 900 triệu USD. Năm 2003 tăng gần gấp đôi so với năm trước, đạt 1,7 tỷ USD. Năm 2004 tốc độ bắt đầu giảm dần và chỉ đạt 2,4 tỷ USD. Đến năm 2005 thì tốc độ tăng trưởng chỉ tăng gần 10% so với năm 2004, đạt 2,6 tỷ USD.

Có một điều đặc biệt là sự tăng trưởng xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam chịu sự tác động rất lớn từ thị trường Trung Quốc.

Cụ thể trong 9 tháng đầu năm 2005 tốc độ tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu vào thị trường Mỹ âm so với cùng kỳ năm trước. Do đây là thời kỳ Trung Quốc đã gia nhập WTO nên được xuất khẩu không hạn chế vào Mỹ. Nhưng sau đó Trung Quốc bị Mỹ áp đặt biện pháp tự vệ đối với 28 mặt hàng dệt may cho đến hết năm 2008, nên tốc độ tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam vào Mỹ mới tăng lên được trong những tháng cuối năm.

Theo số liệu thống kê, năm 2005 hàng dệt may Việt Nam chiếm 3,2% thị phần xuất khẩu vào Mỹ còn Trung Quốc chiếm tới 25%.

Tại thị trường EU cũng vậy, khi Trung Quốc gia nhập WTO thì EU cũng bỏ hạn ngạch cho Việt Nam. Tuy nhiên kim ngạch xuất khẩu vào thị trường này cũng tăng trưởng âm trong 9 tháng đầu năm 2005. Và chỉ đến khi Trung Quốc bị EU áp đặt biện pháp tự vệ thì kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam vào thị trường này mới thoát khỏi tình trạng tăng trưởng âm, đạt tốc độ 15% trong cả năm 2005.

Ông Lê Quốc Ân nhận định, sau năm 2008 tình hình có thể sẽ tồi tệ hơn. Bởi vì Trung Quốc sẽ được xuất khẩu tự do trở lại và như vậy sức ép sẽ đè nặng lên ngành dệt may Việt Nam.

Một trong những điều kiện mà phía Mỹ đưa ra trong khi đàm phán với Việt Nam vào WTO là Việt Nam phải cắt bỏ hoàn toàn việc trợ cấp cho ngành dệt may. Bằng thoả thuận này, những ưu đãi cho ngành dệt (thuộc tất cả các thành phần kinh tế) được quy định trong Quyết định 55 của Thủ tướng Chính phủ ký năm 2001 sẽ không còn được áp dụng.

Cũng phải nhìn nhận một điều những ưu đãi trong Quyết định 55 cũng không phải là nhiều. Thứ nhất, theo quyết định này ngành dệt sẽ được vay vốn ưu đãi từ Quỹ hỗ trợ phát triển để thực hiện các dự án đầu tư phát triển ngành dệt từ 2001. Thực tế cho thấy, sau 4 năm thực hiện tổng số vốn vay ưu đãi từ Quỹ hỗ trợ chỉ đạt 118 triệu USD, tương đương với khoảng 1.900 tỷ đồng.

Thứ hai là những ưu đãi trong hoạt động xúc tiến thương mại. Theo Quyết định 55, Chính phủ cho phép dùng phí hạn ngạch để lại hỗ trợ cho các hoạt động xúc tiến xuất khẩu của ngành. Thực tế trong 4 năm qua số phí hạn ngạch thu được lên tới 290 tỷ đồng nhưng số chi cho hoạt động xúc tiến thương mại mới đạt khoảng 19 tỷ đồng (chưa được 10%). Như vậy tổng số tiền được phép dùng cho các hoạt động xúc tiến thương mại mới dùng chưa tới 10%.

Còn việc thưởng xuất khẩu, theo số liệu thống kê, tổng số tiền thưởng cho các doanh nghiệp có thành tích xuất khẩu tốt trong 4 năm qua cũng chỉ có khoảng 8 tỷ đồng. Theo ông Ân, số tiền thưởng trên chẳng khác nào như “rắc tiêu vào bát phở”.

Mặc dù không nhận được những ưu đãi như mong muốn nhưng việc bỏ ưu đãi theo Quyết định 55 sẽ ảnh hưởng đến ngành dệt, nhuộm. Bởi việc đầu tư vào các dự án dệt cần vốn đầu tư lớn và ưu đãi, hơn nữa nếu đầu tư vào ngành dệt thì phải đầu tư vào lĩnh vực nhuộm và xử lý nước thải.

Khi cắt bỏ vốn ưu đãi thì cũng có nghĩa rằng ngành dệt sẽ rất khó khăn. Hiện nay ngành dệt đang phát triển rất chậm so với ngành may. Phần lớn các doanh nghiệp dệt trong tổng số 27 đơn vị đang gặp rất nhiều khó khăn về vốn và thị trường, đặc biệt nhiều đơn vị đang thua lỗ nặng vì sản phẩm làm ra kém chất lượng, không đáp ứng được yêu cầu của ngành may và đang trên bờ vực phá sản.

Tới đây, khi chính thức gia nhập WTO thuế nhập khẩu vải và hàng may sẽ giảm xuống rất thấp chỉ từ 5-15% thay vì từ 40-50% như hiện nay đối với các nước ngoài khu vực ASEAN. Lúc đó ngành dệt sẽ càng gặp nhiều khó khăn hơn. Mặc dù hiện tại chúng ta đang phải nhập khẩu tới 70% nguyên, phụ liệu nhưng với tình hình như hiện nay, đặc biệt là khi những ưu đãi về vốn đầu tư không còn thì ngành dệt cũng khó có thể đứng vững trên thị trường nội địa.

Theo dự báo của các chuyên gia trong ngành, sẽ có không ít doanh nghiệp dệt bị phá sản sau khi Việt Nam gia nhập WTO nếu họ không có những giải pháp tháo gỡ khẩn cấp ngay từ bây giờ.

Đức Vương

Trích: Thời báo Kinh tế Việt Nam tháng 6/2006